GALERIJA BAČVA – Između svjetova

Privatno / javno sjećanje i privatni / javni prostori

 
Kroz dihotomije privatno/javno, individualno/kolektivno izložba Između svjetova preispituje odnos sećanja i javnog prostora iz pozicije vremenske i/ili prostorne izmeštenosti. Problematizovanjem društvenih tema, kao što su prisilna migracija, reprezentacija prošlosti i njeni tragovi, spomenici i drugo, nameće se pitanje uloge umetnosti u kreiranju javnosti. Alexander Kluge definiše javnost kao fabriku politike, jer je to prostor na kojem se odvijaju političke i društvene promene.[1] U tom kontekstu on koristi termin kontra javnost, koja je suprotstavljena klasičnoj modernističkoj reprezentativnoj ili pseudo javnosti. Kao takva, kontra javnost menja i proširuje mogućnosti za javnu artikulaciju iskustva i bez njene produkcije sam koncept politike se dovodi u pitanje. Pozivajući se na Klugea i Negta, Simon Sheikh preuzima ovaj termin, ali ga koristi u pluralu, naglašavajući da javnost ne možemo smatrati jedinstvenom formacijom, već se radi o fragmentiranoj javnosti, pri čemu koristi i termin kontra javnost kako bi odredio javni prostor koji nastoji da ponudi drugačije načine promišljanja društvenosti i njene reflektivnosti od onih koji su dominantni.[2] Izložba Između svjetova koristi javni prostor za artikulaciju iskustava koja su potisnuta iz dominantnog javnog govora. Kretanjem između privatnog i javnog, individualnog i kolektivnog, koristeći se autorefleksijom i refleksijom, radovi na ovoj izložbi proizvode kontra javnosti u okviru kojih je moguće govoriti o potisnutim ili marginalizovanim društvenim iskustvima i problemima.

Fragmentiranje modernistički shvaćenog javnog prostora, kao jedinstvenog polja artikulacije kolektivnog iskustva, događa se skoro paralelno sa ekspanzijom sećanja.[3] Jedan od razloga za porast značaja sećanja u odnosu na istoriju je kritika zvaničnih verzija istorije i otkrivanje istorijskih segmenata koji su bili potisnuti prilikom kreiranja velikih istorijskih narativa. Kroz koncept sećanja omogućeno je rehabilitovanje prošlosti onih društvenih grupa koje nisu imale svoje mesto u dominantnom istorijskom narativu. Rad Tank Man Tango umetnice Deborah Kelly predstavlja sećanje na protest koji se dogodio na trgu Tjananmen u Pekingu 1989. godine. Na samom mestu traume ne postoji materijalni trag o tom događaju, niti je o njemu moguće govoriti. Povodom dvadesete godišnjice protesta, Deborah Kelly je koncipirala performans u kojem je učestvovalo oko četiri stotine ljudi u dvadeset različitih gradova širom sveta, formirajući na taj način privremeni memorijal kao uspomenu na sve one koji su protestovali i na one koji su u protestu stradali. Umesto da su posmatrači nekog spektakla, izvođači koreografije u ovom radu su učesnici akcije koja im vraća kolektivnu energiju.[4] U ovakvoj vrsti kolektivne prakse izvedene u javnom prostoru, u kojoj dolazi do spajanja kolektivnog i pojedinačnog, aktivnosti i pasivnosti, udaljenosti u prostoru, vremenu i svesti, uočava se težnja za stvaranjem prostora u kojem je artikulacija sećanja na traumatični događaj moguća.

Barbara Blasin u radu Privedeni kroz odnos privatnog i javnog takođe sprovodi jednu vrstu kolektivne prakse koja je konfrontacijom spomen ploče i kolektivne akcije rezultirala jednom vrstom privremenog spomenika posvećenog borbi za javni prostor. Na raskršću Gundulićeve i Varšavske ulice u Zagrebu, 15.7.2010., privedeno je 150 ljudi koji su učestvovali u mirnim protestima protiv sistematičnog pogodovanja gradskih vlasti privatnim investitorima na štetu javnog prostora i isključivanja javnosti iz odlučivanja o njegovoj nameni. Četiri meseca kasnije, na istom mestu, gradske vlasti Zagreba i Dubrovnika postavile su spomen-ploču sa stihovima Himne slobodi Ivana Gundulića, u znak probijanja pomorske blokade Dubrovnika 1991. godine. Barbara Blasin koristi novonastalu situaciju tako što pravi video rad u kojem aktivisti, koji su bili privedeni, stoje ispred spomen-ploče i recituju stihove iz Himne slobode. Pored ovog ironizirajućeg akta, rad sadrži i ručno pravljenu mapu sa skeniranom dokumentacijom o privođenju sa pečatom i potpisom službenog lica, kao i protestnu knjigu u koju može da se potpiše ili ostavi otisak prsta svako ko podržava borbu za Varšavsku i očuvanje javnih prostora. Na taj način, kroz odnos privatno/javno, tj. pojedinačni glas/glas javnosti, žele se propitati aktuelni društveni odnosi i postaviti pitanje ko ima pravo i moć u odlučivanju o prostornom razvoju grada sa jedne strane i mogućnosti za memorijalizaciju sa druge.

Odnosom prošlosti i sećanja i njegovim manifestacijama u javnom prostoru, bavi se i rad The Lost Monument Stefanosa Tsivopoulosa, u kojem je glavni protagonista statua Harryja S. Trumana, postavljena u centru Atine 1963. godine. Statua referiše na značajan segment recentne grčke i evropske prošlosti, međutim od trenutka postavljanja bila je meta negodovanja građana zbog političke moći koju reprezentuje. Zbog nemogućnosti građana da se sa njom identifikuju, došlo je do njenog neprihvatanja u kolektivnom sećanju društva. Statua u videu luta od jednih do drugih predstavnika različitih socijalnih grupa, od kojih niko nije u stanju da identifikuje koga ona predstavlja. Na taj način umetnik pravi osvrt na istorijske događaje na koje statua referiše i na odnos društva prema njima i u prošlosti i u sadašnjosti. Ujedno se dotiče pitanja kolektivnog identiteta društva i kako se on konstruiše i/ili dekonstruiše. Alban Muja u radu Blue wall, red door takođe dotiče dinamiku prošlosti i sećanja, dekonstruišući događaje iz prošlosti, manifestovane u čestoj promeni naziva ulica u Prištini. Ovakva vrsta autorefleksije pojedinca sa jedne strane i društva u celini sa druge proizvodi transparentnost u odnosu individualno/kolektivno sećanje i privatni/javni prostor, koja nam pomaže da razumemo događaje iz prošlosti i njihove konsekvence u sadašnjosti.

Radovi Džamila Kamangera, Dušice Dražić i Dequae Abshir, Jonasa Staala takođe se kreću u odnosu između individualnog/kolektivnog sećanja i privatnog/javnog prostora, ali iz pozicije izmeštenosti iz zajednice, odnosno nomadsko-imigrantske pozicije. Sa promenom koncepta sećanja došlo je i do promene koncepta identiteta, stoga više nema mesta za univerzalističku logiku i velike istorijske narative. Međutim, kada govorimo o Evropskoj uniji, moramo imati u vidu da je ona uglavnom sastavljena od država-nacija koje još uvek funkcionišu po principu u kojem nacije teže konstrukciji kolektivnog identiteta kroz državne institucije. Imigranti zauzimaju najnižu poziciju na evropskom tržištu rada, a ujedno i u javnosti kao prostoru političkih i društvenih promena. Džamil Kamanger u svom radu Haute Coutoure and Me preispituje kulturnu interakciju i položaj imigrantskih radnika iz sopstvene pozicije. U njegovom radu lično je političko i privatno je javno, te kroz autorefleksiju govori o izbeglištvu Kurda u Evropi i (ne)mogućnosti za emancipaciju u novoj zajednici. U svojim performansima, koje uvek izvodi ispred evropskih dizajnerskih izloga, Kamanger veze goblene sa dva motiva: jedan motiv je fotografija nastala dok je bio politički zarobljenik u Iranu, a drugi su vize političkih imigranata. Ovakvom vrstom kontemplacije on spaja svoja lična iskustva iz rodne zemlje i iskustva života u novoj zajednici, koristeći polje kulturne produkcije kao mesto emancipatorske ekstenzije politike.

Privatno i javno prepliće se i u radu The Amazing Technicolor dreamcoat Dušice Dražić i Dequae Abshir. Individualno sećanje oličeno u intimnom objektu – kaputu referiše na problem prisilne migracije u Africi. Kontekst umetnosti iskorišćen je kao javni prostor na kojem je moguće artikulisati individualno sećanje i time ukazati na širi problem prisutan u celom svetu.

Javni prostor Jonas Staal u svom radu Monument for the Chased off citizens of Rotterdam koristi da kroz dileme javne umetnosti, konkretno spomenika, kritički preispita pitanja konsenzusa, komemoracije i njihove političke instrumentalizacije. On postavlja jedan naspram drugog dva spomenika: jedan predstavlja imigrantske radnike i njihov doprinos Holandiji, a drugi autohtone holandske radnike. Ova jukstapozicija čini vidljivim političku instrumentalizaciju i ideološku ulogu i značaj javne umetnosti u konstruisanju nacionalnog identiteta. Kroz ovakvu vrstu kulturne subverzije on uspeva da izvede jednu vrstu dekonstrukcije debata o propasti multikulturalizma u Evropi.

U preispitivanju odnosa javnog prostora i konstruisanja socijalnog i kulturalnog sećanja izložba Između svjetova govori i o ulozi autora u proizvodnji javnosti, čime dolazimo i do pitanja re/prezentacije unutar umetničkih institucija, kojim se bavi rad Luize Margan Melting ground. S obzirom da umetnost nije autonomni sistem, iako se često pretvara da jeste, Simon Sheikh, govoreći o odnosu umetnosti i javnog prostora, navodi da je umetnost javna sfera u obliku platforme za različite i opozitne subjektivitete, politike i ekonomije, mesto na kojem se odvijaju borbe između različitih ideoloških pozicija.[5] Ovakav koncept javne sfere i umetnosti podrazumeva promišljanje novih modela institucija, budući da je glavna uloga muzeja i drugih umetničkih institucija u doba modernizma bila (samo)reprezentacija buržoaske klase i njenih vrednosti. Modernistički white cube sada je zamenjen komercijalnijim vidom komunikacije, odnosno kulturnim industrijama koje funkcionišu po modelu ponude i tražnje, a pojam javnost zamenjen je pojmom tržište. Radi se o privatnoj aproprijaciji javnog prostora, čiji je cilj stvaranje simboličkog i finansijskog kapitala. Ovde se opet vraćamo značaju javnog prostora koji nije niti privatno vlasništvo, niti klasični modernistički tip javnog prostora i koji je, kao takav, od fundamentalne važnosti za razvoj zajednice. Bez toga pojedinac nema sa kim da komunicira o razlozima svog nezadovoljstva, nema adrese kojoj bi se obratio, nema baze za odvijanje procesa društvene promene. Stoga, kako navodi Sheikh, autor kao javni intelektualac nije samo angažovan u javnosti, već je njegova uloga i proizvođenje javnosti, odnosno kontra javnosti.

Mirjana Dragosavljević

 


[1] Alexander Kluge, On Film and the Public Sphere

[2] Simon Sheikh, In the Place of the Public Sphere? Or, the World in Fragments

[3] Pierre Nora, The Reasons for the Current Upsurge in Memory, 2002.

[4] Jacques Ranciere, Emancipovani gledalac, Edicija Jugoslavija, Beograd, 2010.

[5] Simon Sheikh, Representation, Contestation and Power: The Artist as Public Intellectual