Teatar u javnom prostoru
Ozvučena prva slika Cefasa
Klin se klinom zabija, prva od tri slike predstave Cefas u izvedbi Kuće ekstremnog muzičkog kazališta, ilustrirala je duh revolucionarne zagrebačke mladeži s početka prošlog stoljeća. Skupina mladih anarhista isplanirala je i izvršila 1912. neuspješni atentat na bana Cuvaja, nakon čega su uhapšeni, ispitivani i zatvoreni u kaznionicu u Srijemskoj Mitrovici.
Zagreb, 12. VIII. 1912. – Izgleda kao da je nad Zagrebom proglašeno opsadno stanje. Vojska, oružništvo i policija blokiraše sve glavne ulice, osobito one, koje vode u sudbenu zgradu. Oko Zrinjevca provučen je dvostruki vojnički kordon. Sav u crnini i okićen cvijećem ulazi u dvoranu Luka Jukić. Jak je i neustrašiv. Gospodje i gospodjice ga obasiplju cvijećem. Svugdje vlada velika uzrujanost.
U 11 sati izrečena je osuda, kojom se osudjuju:
Luka Jukić, na kazan smrti na vješalima.
Gjuro Cvijić, 15 godina star, na 5 godina tamnice.
August Cesarec, 18 godina star, na 5 godina tamnice.
Dragutin Bublić, 16 godina star, na 5 godina tamnice.
Franjo Neidhardt, 18 godina star, na 5 godina tamnice.
Kamilo Horvatin, 16 godina star, na 5 godina tamnice.
Romana Horvata, 19 godina star, na 6 godina tamnice.
Josipa Šarinića, 21 godinu star, na 6 mjeseci tamnice.
Vladimir Badalić, Dušan Narančić, Vatroslav Dolenc i Stjepan Galogaža riješeni su od optužbe.
Prva slika prikazuje kronološki kraj ovog povijesnog događaja, osudu, pogubljenja i zatvaranja članova književno-anarhističkog kružoka Cefas. Predstava je u sklopu UrbanFestivala adaptirana za javni prostor, a mjesto izvedbe – dvorište u ulici Račkoga 9 – istovremeno je i bivši zatvor, posljednje boravište Cesarca odakle su ga 1941. odveli na streljanje.
Krleža o tom događaju bilježi:
Kao maturant, August Cesarec bio je uhapšen (8.VI.1912), na dan atentata protivu komesara Cuvaja, i bačen u Mitrovicu, gdje je ležao sve do uoči rata (1914). Bolestan, tuberkulozan, i slomljen, on je onda počeo kao politički sumnjivac, i austrijski soldat bez čina, onaj teški križni put po soldačkim bolnicama, i kasarnama, koji je trajao sve do oktobra Osamnaeste, dakle pune četiri godine. Za vlade zagrebačkog Narodnog Vijeća bio je opet uhapšen, još kao politički sumnjiv austrijski vojnik, a nekoliko mjeseci poslije toga prisiljen da skloni za granicu, u emigraciju, pred progonima tadanje demokratsko-socijaldemokratske koalicije, opet kao politički sumnjivac. Vrativši se iz inozemstva još bolesniji kući, on je intenzivno radio književno i publicistički, više plijenjen i cenzuriran nego objavljivan. Onda je uhapšen ponovno, za Alijagićeva vješanja, pa nakon nekoliko nedjelja pušten, ganjan po raznim austrijskim patentima, praćen detektivima, preslušavan vječno na policiji, premetan perijodički uvijek, po nekom sistemu, dok nije konačno otputovao u Moskvu. A sada imade eto čast da opet sjedi pri sudbenom stolu u Zagrebu. U mariborskom policajnom zatvoru bio je držan kao običan policajni kažnjenik, izoliran, prisiljen na robijašku hranu u pritvoru, zajedno sa šiberima i varalicama; a sada, mjesto da sjedi kao kulturan radnik u kakvoj evropskoj biblioteci, on, jedan od naših najistaknutijih mlađih književnih radnika, trune u zatvoru u nepomičnoj jalovosti samice. – Slučaj Augusta Cesarca, Nova Evropa, br. 16, 1.6.1923.
Tekst Igora Ružića
Foto: Damir Žižić
